Sinds september 2020 zijn er in Nederland en Europa duizenden partijen levensmiddelen teruggeroepen. Ze zijn verontreinigd met ethyleenoxide. Dit giftige ontsmettingsmiddel is kankerverwekkend, mutageen en schadelijk voor de voortplanting. In februari 2021 heeft foodwatch dit aangekaart, we vroegen ons toen af waarom er haast niemand in Nederland van wakker leek te liggen. Is het nu, in juli 2021, opgelost? Verre van!
Eerste halfjaar 2021: dagelijks een nieuwe melding van verontreinigd voedsel
Nog altijd komen er nieuwe meldingen binnen over met ethyleenoxide vervuilde voedingsmiddelen en voedselgrondstoffen na het grote ‘Sesamzaadschandaal’ uit 2020. In de eerste jaarhelft van 2021 is er gemiddeld iedere dag één nieuwe melding verschenen op het Europese netwerk voor voedselveiligheidsmeldingen (RASFF). Zweden deed melding van ethyleenoxide in een additief in roomkaas. Duitsland meldde ethyleenoxide in een partij lijnzaad uit India. België trof ethyleenoxide aan in een partij gemberpoeder uit Frankrijk. Nederland vond de stof in rijstcrackers uit China. Spanje trof ethyleenoxide in een stabilisator uit Turkije die in Spaanse ijsjes is gebruikt. Zomaar wat voorbeelden uit de Europese database.
Verontreinigde voedingsmiddelen hadden nooit de supermarkt mogen bereiken
In Nederland zijn tientallen levensmiddelen teruggeroepen (hier te vinden op de website van de NVWA) omdat ze ingrediënten en grondstoffen bevatten die met ethyleenoxide zijn behandeld. Dit betekent dat ze niet aan de Europese en Nederlandse voorschriften voldoen. Ze hadden echter nooit in onze supermarkten mogen liggen. Na de eerste waarschuwing die België in september 2020 deed, werd ontdekt dat verontreinigde sesamzaadjes in koekjes, broden, tahin, hummus en kant-en-klaarmaaltijden afkomstig waren uit India.
Er wordt momenteel onderzoek gedaan naar johannesbroodmeel uit Turkije in zuigelingenvoeding, maar daarover is nog geen informatie bekend. Ook zijn er onder meer partijen gember, kurkuma, lijnzaad, fenegriek, korianderzaad, amarant en peperbolletjes gevonden die zijn verontreinigd met ethyleenoxide. Behalve India staan er nu tientallen landen van buiten de EU op de lijst met verdachte herkomstlanden.
Domweg verboden
Helaas kunnen producten die zijn behandeld met ethyleenoxide, wat in Europa verboden is, nog steeds worden verkocht zonder dat de consument wordt geïnformeerd. Dit is onomstotelijk illegaal aangezien Europese regelgeving duidelijk stelt dat alleen producten die aan de Europese voorschriften voldoen, en niet schadelijk zijn voor de gezondheid, op de markt mogen worden gebracht.
Foodwatch blijft alarm slaan en eist transparantie en garanties dat alle producten die door deze verontreiniging zijn aangetast van de Nederlandse en Europese markt zullen worden gehaald!
Het is domweg verboden dat ethyleenoxide in ons voedsel zit. En terecht: dit gasvormige ontsmettingsmiddel dat in landen buiten de EU wordt gebruikt om bacteriologische besmetting (zoals met salmonella) van voedselgrondstoffen te voorkomen, is in Europa niet toegestaan. Omdat het kankerverwekkend, mutageen en schadelijk voor de voortplanting is.
Chaos binnen verdeeld Europa
Er heerst momenteel wanorde op Europees niveau. In Frankrijk is direct het voorzorgsbeginsel (‘als we het niet 100% vertrouwen, staan we het niet toe’) toepast. Hier zijn ruim zesduizend verdachte producten - sesam, ijs, suiker, peper, gember, sjalotten, koffie, conserven – uit de handel genomen. Maar het zo uitgebreid terugroepen van producten gebeurt niet in alle lidstaten. In Nederland zijn bij de NVWA weliswaar in totaal 2.300 meldingen binnengekomen van ethyleenoxide in sesamzaad en producten waarin zaad verwerkt is. Echter op de lijst van de NVWA met teruggeroepen producten staan ‘maar’ 23 voedselproducenten en supermarkten. Sommige lidstaten hebben zelfs helemaal geen producten uit de schappen gehaald.
Recentelijk heeft de Europese Commissie vergaderd om de verschillende reacties op dit voedselschandaal te stroomlijnen. En hier is waar het ingewikkeld wordt. Volgens verschillende documenten die foodwatch Frankrijk heeft kunnen raadplegen overwegen de commissie en de lidstaten serieus om de terugroepacties te versoepelen. Waardoor wordt toegestaan dat producten die met ethyleenoxide zijn behandeld toch op de Europese markt mogen worden verkocht. Dat mag dan wanneer fabrikanten deze verontreiniging niet hebben kunnen meten wanneer deze onder de detecteerbare drempel ligt (0,02mg/kg voor voedselproducten die vóór 14 juni 2021 zijn vervaardigd).
'Er bestaat geen veilige blootstelling'
Dat is een beetje technisch, maar wat duidelijk is, is dat dit totaal onaanvaardbaar is. De vaststelling van de laagste drempelwaarde op Europees niveau zou betekenen dat het eigenlijk aanvaardbaar is dat deze onveilige producten in de handel blijven. Daar mag toch geen sprake van zijn! De NVWA is er in haar Jaarbeeld 2020 ook duidelijk over. “Het probleem is echter dat ethyleenoxide een genotoxische stof is, die kanker kan veroorzaken. ‘Dat betekent dat er geen veilige blootstelling bestaat,’ legt Bontenbal [van de NVWA, red.] uit. In Europa hanteren we daarom een strenge norm. Alles boven die norm moet uit de handel, ook als het in hele kleine hoeveelheden is verwerkt in producten."
Bij foodwatch hebben we daarom de Europese Commissie, het Nederlandse ministerie van LNV en het Franse ministerie van Financiën aangeschreven per brief, omdat voedingsmiddelen waarvan uit de traceerbaarheid blijkt dat ze met deze illegale stof zijn behandeld, duidelijk in strijd zijn met de Europese verordening inzake voedselveiligheid (EU 178/2002, o.a. artikelen 11 en 14).
Gif voor de een, grondstof voor de ander
Foodwatch heeft nog meer bedenkingen. Nederlandse en Europese importeurs en voedselfabrikanten die met partijen met verontreinigd sesamzaad en andere grondstoffen zitten vrezen voor grote bedrijfsverliezen. De miljardenschade voor de voedselbranche door het sesamzaadschandaal kan nog 'meevallen', omdat de NVWA en andere toezichthouders wederuitvoer van partijen met te veel ethyleenoxide verontreinigd sesamzaad toestaan. Het Financieele Dagblad berichte hierover in april (inlog/account FD.nl nodig). De VS en Canada staan bijvoorbeeld 140 keer meer ethyleenoxide toe dan Brussel en Den Haag. Gif voor de één, is grondstof voor de ander!
We slikken dit al jaren
Verontreinigde grondstoffen en producten kwam in ieder geval voor het eerst in 2019 aan het licht. Bij ons spreekt de NVWA over 2016 als begin van de hele affaire. Diverse autoriteiten erkennen dat het onmogelijk is het begin van dit omvangrijke voedselschandaal te dateren. In werkelijkheid is de totale blootstelling van de bevolking aan ethyleenoxidemoleculen waarschijnlijk nog hoger dan tot nu toe werd gedacht. Er is momenteel echter geen beoordeling van een mogelijk cumulatief effect. Waarom niet?
Zelfs laagste niveau verhoogt risico op kanker
Als het zo moeilijk is om het cumulatieve risico over al die jaren in te schatten, waarom aarzelen sommige fabrikanten en instanties dan om de gezondheidsrisico's te minimaliseren. We hebben het over een kankerverwekkende, mutagene en reprotoxische stof die ook volgens het Franse Anses (Nationaal Agentschap voor de veiligheid van voeding, milieu en arbeid) gezondheidsrisico's oplevert zonder dosisdrempel: "Zelfs zeer lage blootstellingsniveaus worden in verband gebracht met een overmatig risico op kanker.”
Wie en waar zijn de schuldigen?
Schandaal na schandaal, zien we de hoofdrolspelers ontsnappen aan hun verantwoordelijkheid en sancties. Dit was het geval met paardenvlees in 2013, met fipronil-eieren in 2017. Ook nu weer met het sesamzaadschandaal wordt de kwestie van de verantwoordelijkheid van fabrikanten, importeurs, distributeurs volledig omzeild in een voedselschandaal waarbij inmiddels tientallen landen zijn betrokken.
We hebben het recht om het te weten wat we weten. Blijf foodwatch steunen voor meer transparantie!