Vraag & Antwoord

Het wetenschappelijk onderzoek in Nederland is steeds meer afhankelijk van investeringen door de industrie. Terwijl de overheidsinvesteringen aan onderzoek sinds 2015 alleen maar dalen, stijgen de uitgaven van de private sector. Kijk op de pagina ‘Meer over het Manifest’ voor meer informatie.

De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (van Engelshoven) heeft aangegeven dat ze de komende jaren de samenwerking met en financiering door bedrijven nog verder wil versterken. Dit terwijl wetenschap in opdracht van bedrijven nu al sterk wordt gewantrouwd. Dit wantrouwen is volgens de minister echter niet terecht. Samenwerking met de industrie veroorzaakt volgens haar geen problemen., zoals te lezen valt in de Wetenschapsbrief. “Ik vind het zorgelijk om te lezen dat blijkt dat het vertrouwen in wetenschappers daalt wanneer zij werken in opdracht van de overheid of bedrijven. Wetenschappers verdienen het vertrouwen van de samenleving. Zij werken hier hard aan en houden elkaar scherp op het hanteren van hoge standaarden voor kwaliteit, onafhankelijkheid en betrouwbaarheid.”

Financiering door bedrijven resulteert vaak in gunstige onderzoeksresultaten voor de sponsor, leidt de aandacht af van ongunstige resultaten en biedt minder ruimte voor maatschappelijk en fundamenteel onderzoek (zoals naar eerlijke, veilige en gezonde voeding). Het wantrouwen over door de industrie gefinancierd onderzoek is dus niet ongefundeerd.

Financiering door de industrie kan onderzoek beïnvloeden, zoals meerdere studies uitwijzen (zie verder). Financiële banden tussen industrie en wetenschappers kunnen het proces van kennisverwerving en het bereiken van wetenschappelijke consensus verstoren. Dit vaak alleen in het belang van marketing, in plaats van de samenleving. De gezondheidseffecten van producten die mogelijk of bewezen schadelijk voor de gezondheid kunnen zijn, zoals tabak of suiker, zouden alleen door onafhankelijke wetenschappers of instellingen onderzocht moeten worden.

De samenwerking met bedrijven kan ook voordelen opleveren, bijvoorbeeld wanneer verschillende bedrijven willen onderzoeken hoe ze hun producten gezonder, veiliger of duurzamer kunnen maken. Er mag echter geen disbalans ontstaan tussen ‘bedrijfsonderzoek’ en onafhankelijk onderzoek. Nu wordt publiek-private samenwerking door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap  bejubeld als ‘de Gouden Driehoek’: “Samenwerking zit in onze genen, we staan internationaal bekend om de gouden driehoek tussen onderzoek, overheid en bedrijfsleven”. Doordat bedrijven een stijgend aandeel in de onderzoekfinanciering leveren, kan dit de balans echter verstoren en de driehoek minder ‘goud’ maken. Ook omdat er voor onafhankelijke onderzoekers, consumentenorganisaties, maatschappelijke organisaties en publieke instellingen veel minder financiële middelen beschikbaar zijn om tegenwicht te bieden - tegenover de vele onderzoeken die gefinancierd worden door de zeer vermogende industrie. Wie betaalt, bepaalt.
 

De voedingsindustrie financiert niet zomaar wetenschappers en wetenschappelijk onderzoek. Bedrijven hebben hier een belang bij, wat niet altijd overeenkomt met het belang van de samenleving.  

• Bedrijven financieren vooral onderzoek dat gunstige resultaten heeft voor de sponsor. Resultaten worden onder meer uitvergroot als ze voordelig zijn en gebagatelliseerd indien niet, uit de context getrokken of in mindere of meerdere mate verdraaid. 
• De industrie kan onderzoek financieren dat de aandacht afleidt van hun producten en/of ongunstige resultaten. Coca-Cola, bijvoorbeeld, financierde onderzoekers die (in het kader van de obesitasepidemie) de schuld verschoven van slechte diëten naar gebrek aan beweging. Als gevolg daarvan wordt minder nadruk gelegd op de consumptie van suikerhoudende dranken als oorzaak van obesitas.
• Financiering beïnvloedt de onderzoeksagenda. Het onderzoek in samenwerking met of gefinancierd door de industrie richt zich vooral op het niveau van producten en productontwikkeling. Hierdoor gaat de aandacht minder naar maatschappelijke en fundamentele onderwerpen of thema’s, zoals eerlijke, veilige en gezonde voeding voor de samenleving en consumenten.

Verschillende studies wijzen uit dat de voedselindustrie nutritioneel onderzoek beïnvloedt.

Een grootschalig onderzoek (december 2020) toont aan hoe slecht het gesteld is met onafhankelijke voedingswetenschap. Bijna één op de acht (196 van 1.461) toonaangevende studies over voeding is verbonden aan het bedrijfsleven. En nog alarmerender: wanneer de voedingsindustrie erbij betrokken is, zijn de onderzoeksresultaten zes keer zo gunstig voor hun eigen belangen, dan in vergelijking met studies zonder inmenging. Ook interessant is dat het overgrote deel van de industrie-inmenging afkomstig is van grote bedrijven – en vooral met betrekking tot bewerkte voedingsmiddelen. 

Marion Nestle, professor in voeding en auteur van ‘Unsavory Truth: How Food Companies Skew the Science of What We Eat’ verzamelde verschillende studies die onderzochten wat het effect is van industriefinanciering op voedingskundig gezondheidsonderzoek. Zie onderstaande tabel.

In bijvoorbeeld de correlatiestudie van 2007 werden meer dan tweehonderd studies over de effecten van suikerrijke drankjes op de gezondheid bestudeerd. De studie concludeert: “Artikelen die uitsluitend door levensmiddelenbedrijven worden gesponsord, hebben vier tot acht keer meer kans om conclusies te trekken die gunstig zijn voor de financiële belangen van het sponsorende bedrijf dan artikelen die niet door levensmiddelenbedrijven worden gesponsord.” Volgens een recente studie uit 2018: “Industrie-gerelateerd onderzoek lijkt bevooroordeeld om de schadelijke gevolgen van gesuikerde dranken voor de gezondheid te onderschatten, waardoor corrigerende maatregelen op het gebied van de volksgezondheid mogelijk worden vertraagd.” De studie uit 2016 stelt: “Deze industrie lijkt hedendaagse wetenschappelijke processen te beïnvloeden om controverse te creëren en hun bedrijfsbelangen te bevorderen ten koste van de publieke gezondheid”.

Tabel integraal overgenomen en vertaald uit: Marjon Nestle, Unsavory Truth: How Food Companies Skew the Science of What We Eat (2018), p.36., Basic Books, New York.

Prof. Marion Nestlé analyseerde ook zelf wetenschappelijke studies. Een jaar lang verzamelde ze 168 studies gefinancierd door de voedingsindustrie:  156 van deze studies hebben gunstige resultaten voor het bedrijf, dus ruim 90%.