Oekraïne-oorlog: koren op de molen voor de voedselspeculant

Ruim een jaar geleden is Rusland Oekraïne binnengevallen. Het begin van een humanitaire ramp, in Oekraïne maar ook daarbuiten. Want met de start van die oorlog is de internationale voedselmarkt ontploft. In delen van de wereld zien we (dreigende) hongersnood, producten moeten overal worden aangepast, en de voedselmarkt is nu, een jaar verder, nog steeds niet op orde.

In Nederland is er gelukkig geen tekort aan voedsel. Maar we zien wel dat de toegang tot voedsel steeds beperkter wordt. Het is niet meer vanzelfsprekend dat iedereen gezond, eerlijk en veilig voedsel kan kopen. Sterker nog, de voedselbanken kunnen de toestroom van het afgelopen jaar niet aan en het Rode Kruis moet de voedselhulp in ons eigen land uitbreiden. Het wordt allemaal toegeschreven aan de oorlog in Oekraïne. Tekorten daar, zouden hier deze problemen veroorzaken. Maar is dat wel zo?

Honger als verdienmodel

In een nieuw rapport analyseren Unearthed en Lighthouse, twee journalistieke platformen, de winsten van de tien grootste hedgefondsen tijdens de aanloop naar, en eerste weken van de Russische inval in Oekraïne. In een periode waarin een wereldwijde voedselcrisis ontketend wordt, verdienen deze fondsen een geschatte 1,9 biljoen dollar (1,76 biljoen euro) aan het verhandelen van graan, mais en sojabonen. Nicole van Gemert: ‘Het rapport bevestigt wat wij al langer zien, namelijk dat er partijen zijn die er baat bij hebben dat mensen honger hebben. Met onze petitie tegen voedselspeculatie kaarten wij het al aan bij de politiek, maar wat ons betreft gaat het niet snel genoeg. Daarom gaan we uitgebreider onderzoek starten naar deze financiële markten. Wij willen antwoord op de vraag, wie verdient er aan ons eten?’ 

Rusland en Oekraïne zijn normaal goed voor bijna een derde van de wereldwijde graanexport, een aanzienlijk deel van de maïs en meer dan 50% van zonnebloemolie en -pitten. Belangrijke producten, voor menselijke consumptie maar ook voor veevoer in de vlees- en zuivelindustrie. Grondstoffen dus, en die grondstoffen worden verhandeld op de beurs. Daar wordt de prijs bepaald door speculanten: personen of bedrijven die aandelen kopen en voor hogere prijzen verkopen, om zo winst te maken. Een tekort aan een product komt hen alleen maar goed uit, want bij schaarste kun je prijzen opdrijven. Een simpel economisch principe, maar honger zou geen verdienmodel moeten zijn.

Hoe de financiële markt ons in zijn greep houdt

Verschillende experts stellen echter dat aan de prijsstijgingen geen daadwerkelijke tekorten ten grondslag liggen. Rusland en Oekraïne exporteren veel graan, maar wereldwijd gezien wordt graan het meest geconsumeerd in het land waarin het verbouwd wordt. Het tekort wat door de Russische inval ontstaan is, bedraagt ongeveer 7 miljoen ton – dat is minder dan 1% van de wereldwijde graanproductie, zo vertelt Michael Fakhri aan Unearthed. Tegelijkertijd zijn de prijzen in die eerste weken van maart 2022 met minimaal 50% gestegen. Fakhri, hoogleraar rechten aan de universiteit van Oregon en speciale voedselrapporteur voor de Verenigde Naties, wijt dit aan het effect van voedselspeculatie van de hedgefondsen. "Het is hun angst, hun paniek, hun algoritmes die ervoor zorgen dat de prijs piekt. De prijsstijging weerspiegelde geen werkelijke vraag en aanbod, niet de moeilijkheden om nieuwe aanvoer te vinden, geen van de daadwerkelijke zorgen - het weerspiegelde de behoeften, verlangens en functie van de financiële markt." 

Roep om meer transparantie

Van de onderzochte hedgefondsen hebben er twee met de onderzoekers gesproken. Zij ontkennen dat hun activiteiten de voedselprijzen op ongepaste wijze opdrijven. Eén fondsbeheerder betoogd dat speculatieve aankopen aan het begin van de oorlog een "geluk bij een ongeluk" zijn geweest, omdat het boeren aanmoedigde om meer gewassen te planten. Een andere woordvoerder zei dat de modellen van Société Générale, die Unearthed en Lighthouse Reports gebruikten om de winsten van de hedgefondsen te bepalen, "de bron van het rendement voor onze beleggers niet nauwkeurig weergeven". Op wat dan wel de bron is geweest, daar wordt geen toelichting op gegeven.

Het is precies dat gebrek aan transparantie dat een groot probleem vormt, wat Foodwatch betreft. Immers, zolang niet bekend is op welke wijze en door welke actoren de voedselprijs bepaald wordt, kan het ook niet gereguleerd worden. En we zien wat een gebrek aan adequate regelgeving ons oplevert – een wereld waarin er partijen zijn die winst maken op honger, en daarmee de gehele samenleving in een globale voedselcrisis storten. 

Wat doet foodwatch?

Samen met andere maatschappelijke organisaties laten we een onafhankelijk onderzoek uitvoeren wat een breder beeld moet geven over de werking achter voedselprijzen en welke rol voedselspeculatie daarin speelt. Eerder al zijn we een petitie gestart waarmee we wetgevers oproepen om voedselspeculatie aan banden te leggen. 

Wil je ons onderzoek steunen? We zijn je dankbaar!