Tekort aan zonnebloemen: palmolie en gentech sluipen in ons voedsel

Als gevolg van de oorlog in Oekraïne bereikt de zonnebloem, die in veel voedingsmiddelen wordt gebruikt, ons niet meer. Het gaat om duizenden producten zoals chips, sauzen, koekjes, margarines, kant-en-klaarmaaltijden, pesto en gepaneerde vis.

Daarom moet de voedingsindustrie het vervangen door iets anders, en snel. Vorig jaar haalde Nederland voor ruim een miljard euro aan zonnebloemolie (plantaardige oliën en vetten) uit Oekraïne; zo'n beetje de helft van onze totale invoer. Fabrikanten wenden zich daarom tot vervangende ingrediënten, zoals raapzaadolie, palmolie en genetisch gemodificeerde sojakoek uit Latijns-Amerika. Zij vragen om uitzonderingen om producten te mogen verkopen zonder de etiketten te veranderen.

Hoewel de uitzonderlijke aard van de situatie begrijpelijk is, waarschuwen we als voedselwaakhond dat de crisis kan worden gebruikt als alibi voor herformuleringen via de achterdeur. Omdat consumenten op de hoogte moeten zijn van deze veranderingen in ingrediënten, lanceert foodwatch een petitie waarin volledige transparantie wordt geëist van fabrikanten en detailhandelaren voor alle betrokken producten op de verpakking, online en natuurlijk in het schap.

Over ongeveer twee weken zal het zonnebloemaanbod in Europa uitgeput zijn, waarschuwen de industrie en de autoriteiten. De gevolgen zijn al zichtbaar in de supermarkten. Het tekort aan Oekraïense producten op de Europese markt, met name zonnebloemolie, is een groot probleem voor sommige spelers in de levensmiddelenindustrie, die snel hebben gereageerd. Maar er is een groot risico dat productherformuleringen en veranderingen in ingrediënten, waaronder palmolie en GGO's, onzichtbaar zullen zijn voor de consument. Daarom lanceert foodwatch nu een petitie waarin fabrikanten en detailhandelaren worden opgeroepen volledige transparantie te betrachten.  

Een uitzonderlijke situatie vraagt om een uitzonderlijke reactie: "De voedingsindustrie heeft snel gereageerd door te besluiten haar productrecepten te herformuleren om zonnebloemolie te vervangen. Wat frituurolie betreft, is zonnebloemolie vervangen door palmolie, sojaolie en raapzaadolie", erkent FEDIOL, de Europese branchevereniging van de plantaardige-olie- en eiwitmeelindustrie. Bovendien zouden de vermeldingen "zonder GGO's bereid" op de etiketten achterhaald kunnen zijn, aangezien de zonnebloemkoek die voor diervoeder wordt gebruikt, zal moeten worden vervangen door sojabonenkoek van over de Atlantische Oceaan. En ze zullen hoogstwaarschijnlijk genetisch gemodificeerd zijn. Hetzelfde geldt voor de "geen palmolie"-etiketten. Veranderingen in de ingrediënten kunnen bovendien leiden tot potentiële allergenen die in nieuwe recepten binnensluipen: de consumenten moeten uiteraard daarvoor worden gewaarschuwd.

Duizenden producten vallen onder uitzonderingsregel

Nicole van Gemert van foodwatch legt uit: "Fabrikanten zijn overal in Europa al bezig bepaalde recepten te veranderen. Deze trend zagen we ook bij de aanvang van de covid pandemie. Ook deze keer oefenen wij druk uit op de fabrikanten om ons rechtstreeks op de producten te informeren over de veranderingen in de ingrediënten en deze toe te lichten. De crisis mag niet worden gebruikt als excuus voor misbruik of het niet informeren van consumenten. " 

De kwestie rondom etikettering van ingrediënten is belangrijk: De levensmiddelenindustrie heeft het over duizenden producten waarvoor een uitzondering zou moeten gelden. De NVWA in Nederland heeft afgelopen week aangekondigd de etiketteringsplicht niet te gaan handhaven.  

Met de petitie van foodwatch, waarvan de handtekeningen elke avond naar de vertegenwoordigers van de Nederlandse voedsingsmiddelenproducenten en supermarktindustrie (FNLI en CBL)  worden gestuurd, vraagt foodwatch om volledig transparante en onmiddellijke informatie over herformuleringen en hun rechtvaardiging: allergenen, herkomst, veranderingen in ingrediënten, hoeveelheden en voedingswaarden.

"Wij begrijpen dat de voedingsindustrie zich aanpast aan deze uitzonderlijke situatie. Maar het niet handhaven van de regels omwille van een crisissituatie is een hellend vlak. Als consumenten geen GGO's of palmolie willen eten, moeten zij over de informatie beschikken op het moment van aankoop. Wij eisen dat elke verandering direct wordt gecommuniceerd op de verpakking, in de schappen, op de websites van de merken, op sociale netwerken en op online verkoopsites. Dat lijkt ons helemaal niet ingewikkeld en iets dat zo geregeld kan worden. ", aldus foodwatch.