Kritische stemmen worden het zwijgen opgelegd

In de bestaande wetgeving wordt wel érg veel transparantie van de overheid gevraagd, vindt een rechtse meerderheid in de Kamer. Die wil nu onderzoeken of een belangrijk internationaal verdrag opgezegd kan worden, om zo de speelruimte van maatschappelijke organisaties in te kunnen perken. Het is een van de meest felbevochten successen en de grondslag van de huidige milieubeweging: het Verdrag van Aarhus. 

Grote schok

Het is dan ook onbestaanbaar en een grote schok voor iedereen in de sector. Hoe kan het gebeuren dat een meerderheid een dergelijk verdrag op wil zeggen en daarmee een directe aanval op onze burgerrechten opent? Een verdrag dat al twintig jaar verankerd zit in onze wetten, zowel binnenlands als op Europees niveau. Gelukkig kan Nederland hier niet zomaar onderuit, maar het signaal is duidelijk: de regering zit niet meer op een tegenstem te wachten. 

De Tweede Kamer nam begin juli een motie aan om 'de mogelijkheid te verkennen het Verdrag van Aarhus op te zeggen'. Dit internationale verdrag gaat over het recht op een schone en gezonde leefomgeving. Burgers, of verenigingen die hen vertegenwoordigen, hebben volgens dit verdrag (1) recht op toegang tot milieu-informatie, (2) recht op inspraak bij belangrijke besluiten en (3), wanneer die eerste twee rechten niet worden nageleefd, het recht om via de rechter hun gelijk te kunnen halen. 

Burgers in de kou

Het willen opzeggen van een dergelijk verdrag is de zoveelste stap in de zorgelijke trend die we al tijden zien: de overheid hecht meer waarde aan het beschermen van winsten en bedrijven, dan aan het beschermen van haar burgers. Nederland zal niet zomaar uit het Verdrag van Aarhus kunnen stappen. Het verdrag is onderdeel van Europese wetgeving die hoe dan ook in Nederland geldt. Bovendien geldt het verdrag al twintig jaar in Nederland en is het volledig verankerd in onze landelijke wetgeving. 

Maar feit blijft dat onze regering op allerlei manieren probeert het maatschappelijk middenveld onderuit te halen. Deze laatste oproep volgt op eerdere moties, waarin een meerderheid van de kamer onder andere vond dat organisaties geen rechtszaken zouden mogen voeren voor het maatschappelijk belang. De 'representativiteit van dit soort clubs' werd meermaals in twijfel getrokken. Vertegenwoordigen stichtingen als foodwatch wel voldoende mensen? 

Niet voor niets roept foodwatch al tijden: hoe meer mensen ons steunen, hoe sterker we daadwerkelijk staan. Ook foodwatch loopt tegen het ontmoedigingsbeleid van de regering op transparantie aan. Zo zijn we al in 2022 een rechtszaak begonnen om eindelijk inzage te krijgen in documentatie rondom de verwerking van slachtafval in ons voedsel, zogenaamd separatorvlees. Tot op de dag van vandaag zijn de gevraagde stukken - die onze gezondheid moeten garanderen - niet boven tafel gekomen. Een langdurig, (en heel duur!), proces wat door de Staat alleen maar extra gerekt wordt. De NVWA betaalt liever boetes dan dat ze openbaarheid geven over wat in ons voedsel terecht komt.

Een Europees probleem

De trend die foodwatch signaleert, waarin bedrijven en winsten keer op keer boven de gezondheid van mensen worden gesteld, speelt helaas niet alleen op landelijk niveau. Sinds het aantreden van de nieuwe Europese Commissie in december wordt het met de dag duidelijker dat we te maken hebben met een ongekende aanval op wetten die mensen en onze planeet beschermen. Of het nu gaat om klimaatbeleid, milieubescherming, sociale rechten: we staan voor een immense uitdaging.

En waar ideële organisaties een halt worden toegeroepen, krijgt de industrie juist een plaats aan de onderhandeltafels. Chemie- en landbouwbedrijven wisten pesticidenwetgeving terug te draaien, Bayer kon met een enorme lobby 10 jaar verlenging voor glyfosaat afdwingen, en voedselproducenten proberen transparantie richting consumenten tegen te houden. 
Het is hard nodig om een tegenwicht te bieden aan de macht van de industrie. Foodwatch blijft zich daar keihard voor inzetten.