Additieven en E-nummers

Dit is het probleem

Als je wel eens voedseletiketten leest in de supermarkt, kom je ze ongetwijfeld tegen: E-nummers. Voedselproducenten voegen deze hulpstoffen of additieven toe aan ons eten en drinken, om het bijvoorbeeld de gewenste structuur, kleur, geur of smaak te geven.

Niet-overdraagbare ziekten zoals hartproblemen, kanker en diabetes type 2 veroorzaken in de EU de meeste sterfgevallen die voorkomen hadden kunnen worden.  Eén van de achterliggende oorzaken van deze ziektes is een ongezond voedingspatroon. Sommige additieven/E-nummers kunnen deel uitmaken van dit gigantische gezondheidsprobleem.

Cocktaileffecten en controversie 

In Europa zijn momenteel 338 additieven in levensmiddelen wettelijk toegestaan. Dit zijn er volgens Foodwatch te veel, omdat de risico's op 'cocktaileffecten' onmogelijk te beoordelen zijn. Additieven kunnen met elkaar interfereren - dat wordt cocktaileffect genoemd. Alleen al het aantal additieven vormt dus een gezondheidsrisico. Het eten en drinken van verschillende en meerdere soorten additieven gedurende de dag kan onze gezondheid in gevaar brengen. Alleen weten we dit niet, omdat er nog nooit goed onderzoek naar is gedaan. Neem een huzarenslaatje, dit product bevat al gauw meer dan 10 E-nummers. Die zijn los van elkaar grondig onderzocht op hun veiligheid en gezondheidsrisico, maar hoe ze met elkaar in jouw lijf acteren, dat weet niemand.

Daarnaast zijn verschillende additieven controversieel, vaak dankzij nieuw wetenschappelijk onderzoek. Ze worden vaak niet direct verboden. De zoetstof aspartaam (E951) wordt bijvoorbeeld veel gebruikt in dranken zoals Coca-Cola Zero en in kauwgom. Maar het is mogelijk kankerverwekkend volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Conserveringsmiddelen nitrieten en nitraten (E249 - E252) worden gebruikt in o.a. ham. De voedselindustrie wil een aantrekkelijk, mooi rossig uiterlijk van hun vleesproducten, grijs en grauw vlees dat koopt geen mens. Maar deze additieven worden in verband gebracht met een wetenschappelijk bewezen risico op (darm)kanker. Dit misleidt niet alleen consumenten, het kan dus zelfs (darm)kanker veroorzaken! Toch zijn deze stoffen nog altijd toegestaan in ons voedsel.

Dit is de stand van zaken

Hoe weet je welke E-nummers mogelijk risico's met zich meebrengen en welke niet? Soms is het duidelijk. Een aantal azokleurstoffen kunnen hyperactiviteit bij kinderen veroorzaken en versterken mogelijk astma-aanvallen en allergische reacties. Andere E-nummers staan ter discussie.  De Europese voedselveiligheidatoriteit (EFSA) kan helaas niet 100% garanderen dat een E-nummer veilig is. Vaak duiken na verloop van tijd nieuwe studies op die aanleiding zijn voor een ander oordeel. Tussen 2007 en 2017 zijn er 40 van de toegestane en veilig geachte E-nummers alsnog verboden geworden.

Wat wil Foodwatch?

Als een E-nummer niet bewezen veilig is, dan moet de overheid het simpelweg verbieden. Het kan niet zo zijn dat E-nummers, waarvan bekend is dat ze mogelijke schadelijke bijwerkingen hebben, nog steeds zijn toegestaan op de Europese markt. Dit druist in tegen het voorzorgsbeginsel dat is verankerd in EU-wetgeving. Dat is heel duidelijk: als een product (mogelijk) schadelijke gevolgen met zich meebrengt, wordt een E-nummer niet toestaan en hoeven overheden niet te wachten op sluitende wetenschappelijke zekerheid.

Foodwatch voert al langer actie tegen E-nummers die schadelijk voor de gezondheid kunnen zijn. Zo hebben onze Franse collega’s inmiddels al 327.000 handtekeningen opgehaald tegen de additieven E249 (kaliumnitriet), E 250 (natriumnitriet), E251 (natriumnitraat) en E252 (nitraat) kalium in vlees dat potentieel kankerverwekkend kan zijn. Er is inmiddels strenge wetgeving in de maak in Frankrijk. In Nederland en Europa hebben we jaren campagne gevoerd tegen de witte kleurstof titaniumdioxide (E171), ook wel titaandioxide genoemd. En met succes, sinds augustus 2022 mag E171 niet meer in nieuwe voedingsmiddelen worden gebruikt dankzij een verbod van de Europese Commissie.

Dit is de oplossing

Het is hoog tijd om ons voedsel op te schonen! Daarom eist Foodwatch een verbod op levensmiddelenadditieven die mogelijk gevaarlijk zijn voor de menselijke gezondheid, die onnodig zijn of misleidend voor consumenten. Omdat er onvoldoende onderzoek is gedaan naar mogelijke cocktail- of cumulatieve effecten van additieven, pleit Foodwatch voor een minimaal gebruik en goedkeuring van additieven.  In de biologische sector zijn bijvoorbeeld maar 56 additieven toegestaan (en niet 338).

Verbieden, verlagen, vermelden

Er zijn drie stappen die nodig - die wellicht niet eens voldoende zijn - om tot een verbeterde aanpak van additieven in de EU te komen: 

  • De meest dubieuze additieven direct verbieden op basis van het voorzorgsprincipe.
  • Verlaag de totale hoeveelheid toegestane additieven om het mogelijke cocktaileffect te minimaliseren.
  • Ervoor zorgen dat additieven goed geëtiketteerd zijn. Het juiste E-nummer en de naam van de stof moeten altijd worden vermeld.

Foodwatch eist veilig, gezond en eerlijk voedsel voor iedere Nederlandse en Europese burger.

In de kijker: kleurstof E171

Producenten gebruiken E171 om levensmiddelen een witte kleur of glans te geven - vooral bakkerijproducten en producten die door kinderen worden geconsumeerd (zoals snoep, kauwgom en  chocolade). E171 bestaat deels uit zeer kleine ‘nanodeeltjes’, die in verband worden gebracht met een verhoogd risico op darmkanker en leverschade. Foodwatch voert al jarenlang campagne tegen het onnodige en potentieel gevaarlijke additief E171. En deze campagne heeft haar vruchten afgeworpen!  Alle Europese lidstaten wilden eindelijk een verbod op het additief 'titaniumdioxide' of E171 in voedingsmiddelen. Actie helpt:

  • We hebben samen met acht andere Europese maatschappelijke organisaties de Europese Commissie per brief opgeroepen om E171 te verbieden.

  • We lieten laboratoriumanalyses uitvoeren naar verschillende bakingrediënten van Dr. Oekter. Dit nadat het bedrijf tijdens e-mailcorrespondentie beweerde dat er geen nanodeeltjes van E171 in hun producten zitten. In alle geteste producten werden echter aanzienlijke hoeveelheden nanodeeltjes gevonden.

  • We riepen in 2019 verschillende producenten, waaronder Remia en Mars, op om te stoppen met het gebruik van E171 in hun producten. Meerdere productenten ondernamen actie, maar niet alle producenten reageerden positief op de campagne: Albert Heijn, Jumbo, Jamin, La Place, Etos, Friesland Campina en Unilever gaven aan niet te stoppen met het gebruik van E171.

  • De EFSA heeft in mei 2021 geconcludeerd dat het niet mogelijk is om uit te sluiten dat E171 geen DNA-veranderingen teweegbrengt. De autoriteit stelde dat E171 niet langer veilig is als additief in voedingsmiddelen. De Europese Commissie heeft daarop een verbod voorgesteld, dat het Europees Parlement heeft overgenomen en ingesteld per 7 februari 2022.

Nu het verbod op E171 van kracht is, zijn producenten verplicht om de kleurstof uit hun voedingsmiddelen te halen. Er is geen  bezwaar aangetekend door de Raad of het Europees Parlement. De overgangstermijn is op 7 augustus 2022 verlopen. Vanaf dan mogen fabrikanten geen voedingsmiddelen met titaandioxide meer op de markt brengen. Hierna kan E171 nog wel in de winkel liggen, tot de houdbaarheid is verlopen. Foodwatch vindt deze overgangsregeling schandalig, zeker omdat snoepjes, kauwgom en taartversieringen een zeer lange houdbaarheid hebben!

Saillant detail

Na de EFSA conclusie ging foodwatch wederom langs bij de supermarkten en producenten. Toen deelde Albert Heijn ons per mail op 26 juli 2021 mee: "Albert Heijn [heeft] E171 op de lijst gezet met additieven die niet gebruikt mogen worden. In producten die vanaf nu ontwikkeld worden, mag geen E171 worden toegepast. AH producten die nog wel E171 bevatten, zijn of worden op dit moment geherformuleerd." 

Op Koningsdag 2022 kwamen we echter nog steeds E171 in de oranjesoesjes van AH tegen. Hun reactie in een mail van 18 mei 2022, waarbij ze zich netjes verscholen achter de wettelijke overgangstermijn: "Alle producten met E171 hebben we geïnventariseerd en ook dit product hadden we op de radar. We hebben alle producten met E171 inmiddels geherformuleerd. Processen voor het aanpassen van producten vergen veel tijd: vervangen van grondstoffen, testen, aanpassen van producten en verpakkingen, produceren van nieuwe producten en verpakkingen en ook de uitstroom van producten die al in de supply chain zitten. Mede daarom hanteert de wetgever een overgangstermijn voor implementatie van wetgeving. Wij volgen de wetgever in deze."