Fraude & voedselschandalen

Consumenten hebben recht op transparant en onafhankelijk toezicht

Dit is het probleem

We hebben vaker gezien dat consumenten nietsvermoedend voedsel gegeten hebben waar iets mis mee was. En meestal al lang voordat er ergens in Nederland een alarmbel afgaat. Foodwatch roept al jaren op tot betere preventie van fraude en voedselschandalen. Het eerste foodwatch-kantoor (in Duitsland) is in 2002 opgericht naar aanleiding van de gekkekoeienziekte, BSE. De gedupeerde consumenten hadden in dat voedingsschandaal geen schijn van kans; ze konden zich er niet tegen beschermen en konden zich ook niet direct op de boosdoeners verhalen.

Het gebrek aan consumentenbescherming is voor alle daaropvolgende voedselschandalen nog steeds aan de orde. Door de slechte preventie, controle en handhaving van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) en andere instanties is het vragen om problemen. Na jaren aan de bel trekken is de NVWA nog steeds niet voldoende uitgerust om voedselschandalen aan de bron aan te pakken. Zo krijgen frauduleuze praktijken vrij spel. En het is vragen om een nieuw voedselschandaal.

Dit is de stand van zaken

In Europa hebben we sinds 2002 een algemene voedselwet, de General Food Law (EC Regulation 178/2002). Deze wet is opgesteld naar aanleiding van de BSE-rundvleescrisis uit de jaren ‘90. Doel van de wet: het beschermen van de gezondheid van alle Europeanen en het consumentenbelang, door preventief op te treden tegen gezondheidsgevaren en misleiding op het gebied van voedsel. In de praktijk schiet het preventief optreden tegen voedselschandalen en de bijhorende risico’s voor de gezondheid echter schromelijk tekort. Dit zagen we in Nederland via onder meer de schandalen met paardenvlees en fipronil en meer recent het sesamschandaal. Vleesschandalen zijn nog steeds schering en inslag.

Hoe zet foodwatch zich in voor consumentenrechten bij voedselschandalen? Hieronder meer info!

Herinner je je nog het paardenvleesschandaal? Vleesverwerker Willy Selten bleek ruim twee jaar, tussen 2011 en 2013 paardenvlees als rundvlees te hebben verkocht. In april 2013 werd 50 miljoen kilo rundvlees vermengd met paardenvlees van de markt teruggeroepen omdat de NVWA het vlees niet geschikt achtte voor menselijke consumptie. De NVWA trof het - voor mensen gevaarlijke - diergeneesmiddel fenylbutazon aan in het paardenvlees van Willy Selten. Consumenten die in deze periode vlees hebben gekocht, en slachtoffer zijn geworden van de fraude, zijn echter nooit ingelicht. Ook hebben zij niet de kans gehad hun aankoop terug te brengen.

In 2013 heeft foodwatch een rechtszaak opgestart tegen de NVWA inzake het paardenvleesschandaal, die de voedselwaakhond heeft gewonnen: de NVWA werd verplicht om openbaar te maken in welke producten het paardenvlees verwerkt was. De NVWA weigerde oorspronkelijk dit bekend te maken, wegens mogelijke ‘reputatieschade’ voor de betrokken bedrijven – ten nadele van de vele consumenten die onwetend paardenvlees hebben gekocht en geconsumeerd.

Honderden pluimveebedrijven moesten in 2017 tijdelijk op slot nadat het bestrijdingsmiddel fipronil was aangetroffen in eieren. Het gif was daar terechtgekomen doordat het bedrijf Chickfriend het had gebruikt om bloedluis bij kippen tegen te gaan. Tijdens het fipronilschandaal heeft foodwatch opnieuw de falende consumentenbescherming door de NVWA aan het licht gebracht: consumenten werden veel te laat geïnformeerd en verkeerd voorgelicht. Na meldingen over het gebruik van verboden bestrijdingsmiddelen bij de eiproductie heeft de NVWA hierop niet gecontroleerd.

Naar aanleiding van het fipronilschandaal startten we een e-mailcampagne om de NVWA weg te halen bij het ministerie van Economische Zaken – de plek waar handelsbelangen van nature regeren.

In 2019, twee jaar na het fipronilschandaal, heeft ook de Onderzoeksraad voor Veiligheid geconcludeerd in een onderzoek naar de knelpunten van onze voedselveiligheid dat er bij onze overheidsinstanties heel veel mis is, en dat overheden reactief ingesteld zijn in plaats van preventief.

In 2020 is een groot Europees schandaal met ethyleenoxide besmet sesamzaad uit India aan het licht gekomen. Ethyleenoxide is een gasvormig ontsmettingsgas dat mutageen, kankerverwekkend en geslachtsorgaan verstorend is. Het wordt in de landbouw gebruikt om gewassen te ontdoen van ongewenste verontreiniging. Zo kun je bijvoorbeeld een partij sesamzaad die is besmet met salmonella ‘schoon’ maken door er ethyleenoxide over te spuiten. Vanwege de hoge gezondheidsrisico’s wil je dat alleen niet aantreffen in je sesambrood, toast, tahin of sesambagel.

Foodwatch heeft hierbij wederom pijnpunten blootgelegd: ondanks de dagelijkse terugroepacties van producten vergiftigd met ethyleenoxide in andere Europese landen zoals Frankrijk en België, leek dit in Nederland vrijwel stil te liggen.

Mede door druk van foodwatch heeft de Europese Commissie besloten dat alle met te veel ethyleenoxide vergiftigde voedselproducten uit de handel moeten. Europese verordeningen moeten beschermend voor burgers zijn, maar worden vaak slecht toegepast in de lidstaten. Lidstaten eigenen zich het recht toe de wetten naar eigen goeddunken te interpreteren. Foodwatch roept de Nederlandse Voedsel-en Warenautoriteit (NVWA) op om in de toekomst onmiddellijk zelf actief producten terug te roepen van de markt als ze besmet zijn.

Download de foodwatch-infographic over vleesschandalen!

Wat wil foodwatch?

Te vaak lijkt bij schandalen iedereen van mening dat de controle echt anders moet en verbeterd, waarna men na een tijdje over gaat tot de orde van de dag. Alle aandacht voor voedselschandalen en de bijkomende beloften ten spijt: we hebben geenszins de hoop dat voedselschandalen niet meer voorkomen door falende preventie, toezicht en controle. Daarom blijft foodwatch actie voeren voor betere handhaving van frauduleuze en scandaleuze praktijken!