Fraude & voedselschandalen

Herinner je je nog het paardenvleesschandaal? Vleesverwerker Willy Selten bleek ruim twee jaar, tussen 2011 en 2013 paardenvlees als rundvlees te hebben verkocht. In april 2013 werd 50 miljoen kilo rundvlees vermengd met paardenvlees van de markt teruggeroepen omdat de NVWA het vlees niet geschikt achtte voor menselijke consumptie. De NVWA trof het - voor mensen gevaarlijke - diergeneesmiddel fenylbutazon aan in het paardenvlees van Willy Selten. Consumenten die in deze periode vlees hebben gekocht, en slachtoffer zijn geworden van de fraude, zijn echter nooit ingelicht. Ook hebben zij niet de kans gehad hun aankoop terug te brengen.

In 2013 heeft foodwatch een rechtszaak opgestart tegen de NVWA inzake het paardenvleesschandaal, die de voedselwaakhond heeft gewonnen: de NVWA werd verplicht om openbaar te maken in welke producten het paardenvlees verwerkt was. De NVWA weigerde oorspronkelijk dit bekend te maken, wegens mogelijke ‘reputatieschade’ voor de betrokken bedrijven – ten nadele van de vele consumenten die onwetend paardenvlees hebben gekocht en geconsumeerd.

Honderden pluimveebedrijven moesten in 2017 tijdelijk op slot nadat het bestrijdingsmiddel fipronil was aangetroffen in eieren. Het gif was daar terechtgekomen doordat het bedrijf Chickfriend het had gebruikt om bloedluis bij kippen tegen te gaan. Tijdens het fipronilschandaal heeft foodwatch opnieuw de falende consumentenbescherming door de NVWA aan het licht gebracht: consumenten werden veel te laat geïnformeerd en verkeerd voorgelicht. Na meldingen over het gebruik van verboden bestrijdingsmiddelen bij de eiproductie heeft de NVWA hierop niet gecontroleerd.

Naar aanleiding van het fipronilschandaal startten we een e-mailcampagne om de NVWA weg te halen bij het ministerie van Economische Zaken – de plek waar handelsbelangen van nature regeren.

In 2019, twee jaar na het fipronilschandaal, heeft ook de Onderzoeksraad voor Veiligheid geconcludeerd in een onderzoek naar de knelpunten van onze voedselveiligheid dat er bij onze overheidsinstanties heel veel mis is, en dat overheden reactief ingesteld zijn in plaats van preventief.

In 2020 is een groot Europees schandaal met ethyleenoxide besmet sesamzaad uit India aan het licht gekomen. Ethyleenoxide is een gasvormig ontsmettingsgas dat mutageen, kankerverwekkend en geslachtsorgaan verstorend is. Het wordt in de landbouw gebruikt om gewassen te ontdoen van ongewenste verontreiniging. Zo kun je bijvoorbeeld een partij sesamzaad die is besmet met salmonella ‘schoon’ maken door er ethyleenoxide over te spuiten. Vanwege de hoge gezondheidsrisico’s wil je dat alleen niet aantreffen in je sesambrood, toast, tahin of sesambagel.

Foodwatch heeft hierbij wederom pijnpunten blootgelegd: ondanks de dagelijkse terugroepacties van producten vergiftigd met ethyleenoxide in andere Europese landen zoals Frankrijk en België, leek dit in Nederland vrijwel stil te liggen.

Mede door druk van foodwatch heeft de Europese Commissie besloten dat alle met te veel ethyleenoxide vergiftigde voedselproducten uit de handel moeten. Europese verordeningen moeten beschermend voor burgers zijn, maar worden vaak slecht toegepast in de lidstaten. Lidstaten eigenen zich het recht toe de wetten naar eigen goeddunken te interpreteren. Foodwatch roept de Nederlandse Voedsel-en Warenautoriteit (NVWA) op om in de toekomst onmiddellijk zelf actief producten terug te roepen van de markt als ze besmet zijn.

Het mineraalwaterschandaal bij Nestlé Waters in Frankrijk kwam in 2024 aan het licht toen bleek dat het bedrijf jarenlang gebruik had gemaakt van illegale praktijken om natuurlijk mineraalwater kunstmatig te zuiveren, zonder dit te melden aan consumenten of toezichthouders. Vanuit het oogpunt van Foodwatch is dit een ernstige misleiding van consumenten: het label “natuurlijk mineraalwater” wekt de indruk van puur bronwater, maar Nestlé gebruikte filters en ontsmettingsmethoden die wettelijk verboden zijn voor dit type water. Dit ondermijnt het vertrouwen van consumenten in productetikettering en voedselfabrikanten.

Foodwatch benadrukt dat Nestlé’s handelen niet alleen een schending is van de Europese regels rond mineraalwater, maar ook een bewust verzwijgen van informatie jegens de consument. We wijzen erop dat Nestlé sinds minstens 2021 op de hoogte was van de onregelmatigheden, maar pas handelde toen de autoriteiten en media betrokken raakten. Voor ons is dit een duidelijk voorbeeld van hoe multinationals consumentenrechten ondergeschikt maken aan winstbelangen, met medeplichtigheid van zwakke controle door toezichthouders.

Tot slot eisen we volledige transparantie over de getroffen producten, sancties voor Nestlé Waters, en strengere handhaving van de wetgeving rond voedselveiligheid en etikettering. We pleiten ervoor dat het label "natuurlijk mineraalwater" geen loos marketingbegrip wordt, maar daadwerkelijk bescherming biedt aan de consument. Het schandaal bevestigt volgens ons opnieuw de noodzaak van onafhankelijke controle en een hervorming van het toezicht op de voedselindustrie.

Download de foodwatch-infographic over vleesschandalen!