Nieuwsberichten 26.01.2024

Nieuw onderzoek: gifvrij kinderfruit ver te zoeken

Met gemiddeld ongeveer 5 gifresten per meting stonden aardbeien, druiven en sinaasappelen in 2022 bovenaan het lijstje van meest vervuild populair kinderfruit. Maar rozijnen spannen nog steeds de kroon: met gemiddeld 15 resten. In 2022 had Albert Heijn de grootste gifcocktail op rozijnen in handen: op die meting werden zelfs 35 soorten residuen gevonden. Dat blijkt uit onze jaarlijkse analyse van de meest actuele residu-metingen van de NVWA. Wij eisen spoedig actie voor pesticidenvrije landbouw.

We onderzochten de top-10 door kinderen meest gegeten fruitsoorten: appelen, bananen, sinaasappelen, peren, druiven, mandarijnen, aardbeien, kiwi’s, perziken en abrikozen. De Nederlandse overheid zegt te streven naar ‘nagenoeg geen residuen’ op land- en tuinbouwproducten vanaf 2023. Maar als wij de data van 2022 bekijken, dan zijn we daar bij lange na niet. Sterker nog: de trend van het aantal resten op kinderfruit sinds 2011 laat zien dat gifcocktails gemiddeld almaar groter worden.

Top-10 kinderfruit

We namen de vervuiling onder de loep van gemiddelde aantallen gifresten per fruitsoort over 5 jaar . Hierbij hebben we alle streekproeven weggelaten die risico-gestuurd zijn genomen, om een representatiever beeld te krijgen. Deze berekening laat zien dat over de afgelopen 5 jaar aardbeien, druiven, sinaasappelen en mandarijnen het meest vervuild zijn met gemiddeld rond de 5 verschillende gifresten. Daarna volgen peren en appelen met gemiddeld 4 resten. Kiwi’s zijn het minst vervuild met gemiddeld 0.7 residuen.

Waarom slaan wij alarm bij een mix van gifresten die individueel gezien misschien wel allemaal onder de toegestane norm blijven? Lees hier alles over onze zorgen.

In 10 jaar tijd: trend vervuiling niet hoopvol

Met een trendanalyse laten we zien dat in de periode 2012-2022 het gemiddeld aantal bestrijdingsmiddelen per onderzocht product met gemiddeld 17% is toegenomen. Vooral appels (+109%), peren (+71%), bananen (+37%), abrikozen (+28%), mandarijnen (+25%), perziken (+20%) en sinaasappelen (+20%) laten een opgaande trend zien. Bij druiven (-2%), kiwi’s (-14%) en aardbeien (-20%) is sprake van een (licht) dalende trend. Ondanks de wat dalende trend bevatten aardbeien en druiven gemiddeld nog veel gifstoffen en is het verre van ‘nagenoeg geen residuen’.

Voor deze analyse hebben we een minimale grens aangehouden van 0,01 mg/kg residu. Dit in tegenstelling tot de resultaten over de gifcocktails hierboven, waarbij we álle vervuiling meerekenen (zie verdere uitleg in het rapport).

Er zijn spoedig ingrijpende maatregelen nodig om het pesticidengebruik in de landbouw te stoppen. Hoe? Ga naar onze campagnepagina 'Naar gifvrije landbouw'.

Overtredingen en gezondheidsrisico's in 2022

Van alle 458 metingen in 2022 van populair kinderfruit werden 1970 residuen van 122 verschillende bestrijdingsmiddelen aangetroffen; gemiddeld 4,3 residuen per product. Bijna lale monsters bleken vervuild, want slechts 6% was residuevrij. Bij 24 monsters (5%) was er sprake van één of meerdere wettelijke overtredingen, door het overschrijden van de toegestane norm. Of hiertegen is opgetreden is ons niet bekend. We weten van vorige jaren dat de NVWA bij een wettelijke overtreding pas optreedt als de norm dubbel wordt overschreden. Behalve als de overschrijding gepaard gaat met een gezondheidsrisico: dan gaat de NVWA in de regel wel over tot actie. 

Maar er speelt iets problematisch: geregeld is er wél een gezondheidsrisico, terwijl de wettelijke norm níet wordt overschreden. De NVWA zal deze gezondheidsrisico’s niet ontdekken, omdat zij zich dus altijd eerst focussen op de wettelijke norm. Je leest het goed: gevaarlijke producten kunnen daardoor gewoon in de schappen blijven liggen met alle risico’s van dien en de producent en verkoper blijven onbestraft.

Ook in 2022 was het raak. Er waren in totaal 4 producten die een acuut gezondheidsrisico vormden: 2 keer betrof het druiven, 1 keer perziken en 1 keer sinaasappels. Slechts bij 1 van deze producten (perziken) met een gezondheidsrisico was er tegelijkertijd sprake van een wettelijke normoverschrijding. Of de NVWA hiertegen heeft opgetreden is überhaupt nog de vraag, maar van de overige 3 acuut giftige druiven en sinaasappelen vrezen wij dat de NVWA deze gezondheidsrisico’s voor kinderen hoogstwaarschijnlijk niet eens heeft opgemerkt.

Al meerdere jaren vraagt Foodwatch aandacht voor het feit dat er niet altijd wordt opgetreden wanneer er gezondheidsrisico’s zijn. Het probleem is dat aangescherpte gezondheidsnormen vaak niet direct leiden tot aangescherpte wettelijke normen waar de NVWA op mag handhaven. Dit kan jaren duren. Met andere woorden: de norm waarop wordt gecontroleerd is dan verouderd en minder streng dan zou moeten. Hierdoor staat voedselveiligheid op het spel.

Illegale middelen op EU producten

Net als eerdere jaren kwam de NVWA ook in 2022 weer illegale middelen tegen in de tests bij kinderfruit. Dit zijn middelen die in de Europese landbouw niet gebruikt mogen worden, maar dus via import of illegaal gebruik alsnog op ons bord terecht kunnen komen. Als we kijken naar deze illegale middelen op producten die volgens verpakking wel in Europa geproduceerd zijn, dan was er bij 15 metingen mogelijk sprake van illegaal gebruik. Op aardbeien, abrikozen en appelen uit Europa kwamen deze verboden gifstoffen omhoog. In 2021 ging het nog om 7 producten waar steeds 1 residu op werd aangetroffen van een bestrijdingsmiddel dat in de EU-landbouw is verboden. Of er daadwerkelijk sprake was van illegaal gebruik of dat er fouten zijn gemaakt bij het labellen van het land van herkomst, dat zou onderzocht moeten worden.  Maar we weten dat de NVWA in dergelijke gevallen pas optreedt als de wettelijke residu limiet tweemaal wordt overschreden, wat geen enkele keer het geval was.

Hoe kan het dat illegale middelen op ons bord belanden? Lees er hier meer over.

Rozijnen in 2022 nog steeds zwaar vervuild

Vorig jaar brachten we aan het licht dat rozijnen een record verbroken hadden qua vervuiling. Nog nooit eerder waren er zoveel gifresten op gevonden: gemiddeld per monster 18,6 resten van bestrijdingsmiddelen, met een uitschieter bij Jumbo met een mix van 39 (!). Uit 1 op de 3 tests bleek sprake van een wetsovertreding.

Ook dit jaar bevatten rozijnen veel verschillende soorten gifresten. In vergelijking met 2021 was er wel een kleine daling te zien: het aandeel metingen waarop bestrijdingsmiddelen werden gevonden was met 93% iets lager dan in 2021 (97%). En ook het gemiddeld aantal gevonden bestrijdingsmiddelen was iets lager (15,3 tegen 18,6), maar alsnog is er geen sprake van het goede nieuws dat we graag hadden willen brengen.

De allergrootste gifcocktail bestond uit een mix van maar liefst 35 soorten en werd gevonden in een distributiecentrum van Albert Heijn. Ook bij andere supermarkten werden extreem vervuilde rozijnen verkocht. Bij Lidl werden twee keer rozijnen ontdekt met een mengelmoes van 33 en 34 soorten; bij Jumbo bleken rozijnen een keer 34 en een andere keer 25 soorten resten bestrijdingsmiddelen te bevatten; ook bij ALDI lagen rozijnen waar je een mix van 25 gifresten bij cadeau kreeg.

Zwaar vervuilde rozijnen bij Albert Heijn

Bij een distributiecentrum van Albert Heijn trof de NVWA rozijnen aan met een mengelmoes van maar liefst 35 soorten resten bestrijdingsmiddelen. Tussen deze resten ontdekten wij een aantal extra alarmerende:

  • 4x (mogelijk) reproductie verstorend
  • 1x mogelijk kankerverwekkend

  • 3x hormoonverstorend

  • 11x uit de Europese categorie ‘Kandidaat voor Vervanging’ vanwege hun toxiteit

  • 4 zijn illegaal in de EU-landbouw

Aanpak bij de bron: landbouw zonder pesticiden

Duidelijk is dat vers kinderfruit nog steeds niet schoon te noemen valt, ondanks alle op papier gestelde ambities van de overheid om het pesticidengebruik te verminderen en om te komen tot ‘nagenoeg geen residuen’ op land- en tuinbouwproducten. Vorig jaar presenteerden wij het rapport ‘Locked-in pesticides’ over hoe de Europese landbouw gevangen zit in het destructieve pesticidensysteem en wat ervoor nodig is om uit deze houdgreep te komen. In het rapport wordt een exit-strategie beschreven per gewas waarmee het mogelijk is om in 2035 helemaal pesticidenvrije landbouw in de EU te realiseren. Daarvoor is drastische hervorming van Europees en nationaal landbouwbeleid nodig. Lees hier meer over het rapport en onze strategie naar pesticidenvrije landbouw.

Onze eisen voor de korte termijn

Zo lang de overheid het probleem van pesticidevervuiling niet bij de bron aanpakt, moeten er spoedig andere maatregelen genomen worden. Foodwatch blijft hierop aandringen:

  • De aanpassingsprocedure van MRL's dient te worden versneld, zodat ze niet meer achterlopen op de nieuwste gezondheidsnormen. Aanscherpingen zouden binnen 3 maanden rond moeten zijn, zodat consumenten beter worden beschermd.
  • De meetonzekerheid van 50% voor het vaststellen van een wetsovertreding dient aangescherpt te worden.
  • Bestrijdingsmiddelen die in Europa vanwege de gevolgen voor gezondheid of milieu verboden zijn, dienen ook op geïmporteerd voedsel te worden geweerd. Dit kan door voor al deze bestrijdingsmiddelen een MRL gelijk aan de minimale detectielimiet van 0,01 mg/kg te hanteren. Dit voorkomt tevens oneerlijke concurrentie met Europese telers die deze middelen niet meer mogen gebruiken.
  • Tegelijkertijd moet de NVWA bevoegd worden om op te treden wanneer zij illegaal gebruik van gevaarlijke bestrijdingsmiddelen aantoont bij residumetingen – ook wanneer de import MRL niet wordt overschreden.
  • De overheid moet voorzorgsmaatregelen nemen tegen pesticidencocktails. Dit kan bijvoorbeeld door bij de vaststelling van de MRL rekening te houden met stapeleffecten die al wel bekend zijn. Voor bestrijdingsmiddelen waarvan dit niet bekend is kan uit voorzorg een veiligheidsfactor geïntroduceerd worden. Ook kan een maximum gesteld worden aan het aantal verschillende residuen dat per product mag worden aangetroffen.
  • Ook supermarkten moeten hier hun verantwoordelijkheid in nemen. Zij kunnen een maximaal aan bestrijdingsmiddelen per product toestaan. ALDI en Lidl hanteren een eis van maximaal 5 pesticidenresten voor hun fruit, waarbij alleen de ALDI het sinds juli 2023 ook toepast voor gedroogd fruit, zoals rozijnen. Alle supermarkten zouden dit moeten doen. Ook kan een maximale opvulling van 33% van de MRL gehanteerd worden, zoals Lidl al doet. Producten die niet aan deze eisen voldoen moeten uit de schappen worden geweerd.
  • Supermarkten dienen voor de korte termijn alleen nog biologisch geproduceerde rozijnen aan te bieden en zich te committeren aan geheel pesticidenvrij geteelde producten.

>> download hier het rapport: ''Bestrijdingsmiddelen in kinderfruit en rozijnen" (2024)