FAQ: is aspartaam nog wel veilig?

Aspartaam is een caloriearme kunstmatige zoetstof die ongeveer 200 keer zo zoet is als suiker. Het is een wit, geurloos poeder. Het wordt veel gebruikt in 'light' producten, zoals dranken, desserts, snoep, zuivelproducten, kauwgom, producten met verminderde verbrandingswaarde en producten voor gewichtsbeheersing, en als tafelzoetstof (het welbekende 'zoetje' voor in de koffie of thee). In de Europese Unie is aspartaam gecodeerd als E-nummer E951.  Deze intensieve zoetstof is samengesteld uit twee aminozuren: asparaginezuur en fenylalanine.

Bron: EFSA

Aspartaam wordt gebruikt als suikervervanger in meer dan 2.500 voedingsmiddelen en dranken in Europa. Van Coca-Cola Zero, Pepsi Max tot Sprite Zero. Van Nestlé's Lindahl Kvark tot Mentos kauwgom. Dat zijn misschien ‘open deuren’, maar wist je dat aspartaam ook zit in AH Streeckgenoten Ei-bieslooksalade, Joppiesaus, Wittekerke Rosé bier en Saitaku sushi gember?

De website Open Food Facts heeft een lijst met producten die aspartaam/E951 bevatten. Houd er rekening mee dat dit platform wordt onderhouden door mensen zoals jij en ik en dat niet alle informatie 100% up-to-date is. 

Volgens de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) zit aspartaam in een grote verscheidenheid aan voedingsmiddelen en dranken, zoals dranken, desserts, snoep, zuivelproducten, kauwgom, caloriearme en gewichtsbeheersende producten en als tafelzoetstof. Aspartaam is te vinden in veel 'dieet' of 'light' voedingsmiddelen en dranken. Maar het zit dus ook in 'minder voor de hand liggende' producten zoals specerijen, kant-en-klaarmaaltijden, sauzen en broodbeleg.

Als aspartaam wordt gebruikt in een voedingsmiddel of drank in de EU, moet het worden vermeld in de ingrediëntenlijst. Op het etiket wordt de term 'zoetstof' gevolgd door 'aspartaam' of 'E951'. Voor voedingsmiddelen en dranken die een of meerdere zoetstoffen bevatten, bevat de technische naam van het voedingsmiddel (die in het klein boven de ingrediëntenlijst staat) ook de aanduiding: 'met zoetstof(fen)' of 'met suiker(s) en zoetstof(fen)'.

In juli 2023 classificeerde het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC) van de WHO aspartaam als mogelijk kankerverwekkend voor mensen.

In mei 2023 adviseerde de WHO mensen al om te stoppen met het consumeren van niet-suikerhoudende zoetstoffen met als doel gewicht te verliezen. Dit advies geldt ook voor aspartaam. De WHO's beoordeling van het huidige wetenschappelijke bewijs suggereert dat de consumptie van niet-suikerhoudende zoetstoffen in verband wordt gebracht met een verhoogd risico op diabetes type 2 en hart- en vaatziekten.  

Producten met aspartaam moeten ook de volgende informatie bevatten: 'bron van fenylalanine'. Fenylaline is een afbraakproduct van aspartaam dat gevaarlijk is voor mensen met de genetische aandoening fenylketonurie (PKU).

Het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC) van de WHO deelt de 'agent' (stof, additief, residu, etc.) die ze onderzoeken in vier groepen in. Hun Monografieënprogramma identificeert gevaren voor kanker, maar evalueert niet de risico's die gepaard gaan met specifieke blootstellingsniveaus of -omstandigheden.  

Hier vind je de classificatie met een paar voorbeelden: 

1 - Kankerverwekkend voor mensen: roken van tabak, zonnestraling, consumptie van alcoholische dranken, consumptie van bewerkt vlees, ioniserende straling 

2A - Waarschijnlijk kankerverwekkend voor de mens: uitstoot van frituren op hoge temperatuur, DDT, consumptie van rood vlees, nachtdienst 

2B - Mogelijk kankerverwekkend voor de mens: uitlaatgassen van benzinemotoren, beroepsmatige blootstelling als kapper of kapster, lood, aspartaam    

3 - Niet kankerverwekkend voor de mens: koffiedrinken, ruwe olie, kwik, paracetamol 

De volledige lijst van alle geclassificeerde agentia is te vinden op de website van het IARC. 

De aanvaardbare dagelijkse inname (ADI) van aspartaam is afhankelijk van ieders individuele lichaamsgewicht. De huidige ADI die is vastgesteld door WHO en in de EU ook wordt gehanteerd door de EFSA is 40 mg per kilo lichaamsgewicht.  

Als je van de maximale hoeveelheid toegestane aspartaam van 600mg per liter frisdrank uitgaat, dan zou een kind van 30 kilo meer dan 2 liter van deze frisdrank per dag moeten drinken om boven de ADI uit te komen, en een volwassene van 70 kilo meer dan 4,5 liter per dag.

Echter, aspartaam zit niet alleen in frisdrank. Het zit in Europa in ruim 2.500 voedingsmiddelen en dranken. Daarnaast: voor een additief waarbij je er gevaar is om kanker te krijgen zonder enig gezondheidsvoordeel is de enige aanvaardbare dagelijkse inname volgens Foodwatch: nul.

De EFSA beoordeelt de veiligheid van additieven voordat ze worden toegelaten. De laatste evaluatie van aspartaam is echter al tien jaar oud: het werd opnieuw geëvalueerd in 2013. Sindsdien zijn er nieuwe wetenschappelijke studies uitgevoerd. Daarom is het EFSA-advies over de veiligheid van aspartaam verouderd, net als het advies over de aanvaardbare dagelijkse inname (ADI). 

In 2020 vroegen twee wetenschappers in het Verenigd Koninkrijk openlijk aan de EFSA waarom ze aspartaam in 2013 opnieuw goedkeurden als een veilig additief en/of de aanvaardbare dagelijkse inname (ADI) niet verlaagden, terwijl er 16 van de 21 studies op tafel lagen over nadelige en negatieve gezondheidseffecten van aspartaam. 

In juli 2023 heeft het IARC van de WHO een beoordeling en concludeerde dat aspartaam mogelijk kankerverwekkend is.

In de Europese Unie moesten alle levensmiddelenadditieven die al vóór 20 januari 2009 waren toegestaan voor gebruik, opnieuw worden beoordeeld door de EFSA. De deadline was 2020, maar die is niet gehaald.

Voor zover wij weten is aspartaam/E951 op dit moment nog niet verboden in de EU, in een van de lidstaten of ergens anders in de wereld.   

De recente uitspraak van de WHO over aspartaam als 'mogelijk kankerverwekkend' is een duidelijke waarschuwing. Het is in dat licht belangrijk om niet aan te nemen dat andere kunstmatige zoetstoffen geheel zonder problemen zijn. De EFSA onderzoekt momenteel verschillende zoetstoffen op genotoxiciteit, maar het proces verloopt te traag. Elke zoetstof of levensmiddelenadditief die mogelijk schadelijk is voor de gezondheid moet van de EU-markt worden gehaald totdat bewezen is dat het veilig is. 

Het kan zijn dat de geschiedenis zich herhaalt. De witte kleur- en glansstof E171/Titaniumdioxide was een additief dat verondersteld werd veilig te zijn, totdat de EFSA en de Europese Commissie concludeerden dat het niet langer veilig was. Het gebruik ervan werd voor het eerst verboden in Frankrijk, vooral dankzij het werk van foodwatch en tal van andere organisaties.  E171 werd in 2021 op EU-niveau verboden.

Nee, eigenlijk niet. Beide soorten hebben potentiële risico's voor de menselijke gezondheid, zeker wanneer ze over een lange periode worden geconsumeerd. Veel zoetstoffen zijn niet zo onschuldig als ze misschien lijken, en ze zijn zelfs niet gunstig voor gewichtsvermindering, zoals de WHO onlangs concludeerde. Aan de andere kant kan het consumeren van te veel toegevoegde suiker de bloeddruk verhogen en chronische ontstekingen doen toenemen, die beide kunnen leiden tot hartaandoeningen.

In 2022 oordeelt de Europese autoriteit voor voedselveiligheid, EFSA, dat de consumptie van toegevoegde suiker zo laag mogelijk moet zijn.

De WHO heeft in mei 2023 een nieuwe richtlijn uitgebracht over niet-suikerhoudende zoetstoffen, waarin het gebruik van deze zoetstoffen (waaronder aspartaam) wordt afgeraden om lichaamsgewicht te beheersen of het risico op niet-overdraagbare ziekten te verminderen.

Het gebruik van suikervrije zoetstoffen heeft volgens de WHO op de lange termijn geen voordelen bij het verminderen van lichaamsvet bij volwassenen of kinderen. De resultaten van de WHO suggereren ook dat er mogelijke ongewenste effecten kunnen zijn van langdurig gebruik van zoetstoffen, zoals een verhoogd risico op type 2 diabetes, hart- en vaatziekten en sterfte bij volwassenen.

"Het vervangen van vrije suikers door suikervrije zoetstoffen helpt niet bij gewichtscontrole op de lange termijn. Mensen moeten andere manieren overwegen om de inname van vrije suikers te verminderen, zoals het consumeren van voedsel met van nature voorkomende suikers, zoals fruit, of ongezoet voedsel en ongezoete dranken", zegt Francesco Branca, directeur Voeding en Voedselveiligheid van de WHO. "Zoetstoffen zijn geen essentiële voedingsfactoren en hebben geen voedingswaarde. Mensen zouden de zoetheid van hun voeding helemaal moeten verminderen, te beginnen op jonge leeftijd, om hun gezondheid te verbeteren."

Een van de nadelige langetermijneffecten van suikervrije zoetstoffen zoals aspartaam is dat ze de hersenen en andere receptoren in ons lichaam op een dwaalspoor zetten. De zoete smaak van de zoetstof doet ons denken dat we calorieën binnenkrijgen. Alleen deze komen niet. Gevolg is dat je later sneller gaat overcompenseren door extra tussendoortjes te eten of drinken.