Waarom zijn ultra-bewerkte voedingsmiddelen slecht voor je gezondheid?

In het afgelopen decennium hebben diverse studies consequent verbanden aangetoond tussen de consumptie van UPF's en een breed scala aan chronische ziekten, evenals sterfte door alle oorzaken en door specifieke oorzaken.

Een hogere consumptie van UPF's gaat inderdaad gepaard met een hoger risico op hart- en vaatziekten, coronaire hartziekten en cerebrovasculaire aandoeningen.

Talrijke studies hebben ook een verband aangetoond tussen de consumptie van UPF's en een hoger risico op kanker. Een Europese studie van het EPIC-cohort toonde aan dat de vervanging van 10 % ultraverwerkte voedingsmiddelen door 10 % minimaal verwerkte voedingsmiddelen gepaard ging met een lager risico op hoofd-halskanker, darmkanker en leverkanker. In een Frans onderzoek werd een toename van 10% van het aandeel UPF's in de voeding in verband gebracht met een toename van meer dan 10% van het risico op kanker in het algemeen en borstkanker in het bijzonder. Wetenschappers van het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC) suggereren dat de vervanging van ultraverwerkte voedingsmiddelen en dranken door een gelijke hoeveelheid minimaal verwerkte voedingsmiddelen en dranken het risico op verschillende soorten kanker kan verminderen.

Prospectieve studies van verschillende Europese cohorten (EPIC in heel Europa, SUN in Spanje, NutriNet-Santé in Frankrijk) hebben een verband aangetoond tussen de consumptie van UPF's en een hoger risico op overgewicht en obesitas. Het Europese cohortonderzoek EPIC, met deelnemers uit 9 Europese landen, toonde aan dat de hoogste consumptie van UPF's geassocieerd was met een 15% hoger risico op overgewicht of obesitas bij deelnemers met een normaal gewicht, en met een 16% hoger risico op obesitas bij deelnemers die bij aanvang van het onderzoek al overgewicht hadden. Een Amerikaanse studie onder gerandomiseerde gecontroleerde omstandigheden toonde aan dat deelnemers aan een ultraverwerkt dieet, vergeleken met een dieet met een vergelijkbaar voedingsprofiel, 500 calorieën per dag extra aten, wat resulteerde in een gemiddelde gewichtstoename van 1 kg in 2 weken!

Verschillende studies toonden op vergelijkbare wijze aan dat een hoger aandeel UPF's in de voeding gepaard ging met een hoger risico op diabetes type 2. Een Europese studie op basis van het EPIC-cohort onderzocht het verband tussen de mate van voedselverwerking en het risico op diabetes type 2, waarbij ook werd gekeken naar welke soorten UPF's het grootste risico vormden. Het team analyseerde de UPF-inname en gezondheidsresultaten van 311.892 personen uit acht Europese landen. Ze ontdekten dat elke toename van 10% van de hoeveelheid UPF's in het dieet van een persoon gepaard gaat met een toename van 17% van het risico op diabetes type 2, maar dat dit risico kan worden verlaagd door minder bewerkte voedingsmiddelen te consumeren.

Franse onderzoekers van Inserm hebben een significant verband gevonden tussen een hoge consumptie van UPF's en het risico op herhaling van depressieve symptomen. Deelnemers die de meeste UPF's consumeerden (d.w.z. 1/3 van hun totale inname) hadden een 30% hoger risico op terugkerende depressieve symptomen, vergeleken met deelnemers bij wie het aandeel UPF's in de dagelijkse inname minder dan 1/5 bedroeg. Van UPF's is aangetoond dat ze oxidatieve stress en ontstekingen bevorderen en de darmflora en genexpressie veranderen, waarvan bekend is dat ze van invloed zijn op de geestelijke gezondheid. Deze resultaten worden bevestigd door een Australische meta-analyse die een verhoogde kans op depressieve en angstsymptomen aantoonde bij consumptie van grotere hoeveelheden UPF's.

Andere gezondheidseffecten zijn minder onderzocht, maar kunnen ook worden beïnvloed door de consumptie van UPF's, zoals chronische slapeloosheid, chronische nierziekte, prikkelbare darmsyndroom of functionele dyspepsie. Een Italiaanse studie wees erop dat een dieet rijk aan UPF's in verband werd gebracht met een versnelling van biologische veroudering bij een steekproef van Italiaanse volwassenen, gemeten aan de hand van biomarkers in het bloed. Bovendien heeft geen enkele studie een verband aangetoond tussen de consumptie van UPF's en gunstige gezondheidseffecten!

Het Franse agentschap voor voedselveiligheid Anses heeft een systematisch overzicht gemaakt van de wetenschappelijke studies die over dit onderwerp zijn gepubliceerd. Deskundigen bevestigden, zij het met een lage bewijskracht, dat een hogere consumptie van voedingsmiddelen die volgens het NOVA-raamwerk als ultraverwerkt zijn geclassificeerd, gepaard gaat met een hoger risico op sterfte en chronische ziekten zoals diabetes type 2, overgewicht, obesitas, cardio-neurovasculaire aandoeningen en borst- en darmkanker.

Al deze gegevens wijzen er sterk op dat aanbevelingen om de consumptie van UPF's te beperken gunstig kunnen zijn voor de gezondheid, hoewel verder mechanistisch onderzoek nodig is.

Veel UPF's bevatten zogenaamde ‘lege calorieën’: dit betekent dat ze een tekort hebben aan essentiële voedingsstoffen (zoals vezels, vitamines en mineralen) en te veel vet, suiker en natrium bevatten. Ze geven geen verzadigd gevoel en verhogen de bloedsuikerspiegel. Dit leidt zowel tot overvoeding (overgewicht en obesitas) als tot ondervoeding (tekorten aan micronutriënten). Helaas blijkt uit verschillende studies dat de consumptie van UPF's hoger is onder bevolkingsgroepen met een laag inkomen, bijvoorbeeld in de Verenigde Staten, wat bijdraagt aan een hoger risico op obesitas en cardiometabole aandoeningen.

In een Engels onderzoek is onderzocht hoe snackgewoonten zich ontwikkelen in gezinnen met verschillende sociaaleconomische achtergronden en welke factoren daarop van invloed zijn. Daaruit blijkt dat ultraverwerkte snacks met veel vet, zout en suiker (HFSS) bijdragen aan stijgende obesitascijfers en voedingsongelijkheid. Gezinnen nemen baby's al vroeg op in bestaande snackgewoonten, waarbij ouders met een lager inkomen de voorkeur geven aan UPF's en HFSS-snacks vanwege de betaalbaarheid, het gemak en de marketingtactieken. Rijkere gezinnen kunnen gemakkelijker vers fruit aanbieden, wat gezinnen met een lager inkomen als een financiële last beschouwen. De studie wijst ook op misleidende marketing van “gezondere” snacks met een vergelijkbaar voedingsprofiel als HFSS-opties.

De consumptie van UPF's wordt in verband gebracht met ongelijkheden op het gebied van de volksgezondheid, wat de dringende noodzaak onderstreept van beleidsmaatregelen om sociale ongelijkheden op gezondheidsgebied tot een minimum te beperken.

Zoals dit artikel uit The Conversation stelt: “Ultra-berwerkte voedingsmiddelen zijn niet alleen slecht voor ons lichaam, hun productie is ook schadelijk voor het milieu”. In een Frans onderzoek op basis van de derde Franse individuele en nationale voedselconsumptie-enquête vertegenwoordigden UPF's in totaal 19% van het dieet, maar droegen ze voor 24% bij aan de broeikasgasemissies van het dieet, voor 23% aan het waterverbruik, voor 23% aan het landgebruik en voor 26% aan de energievraag. In vergelijking met mensen die weinig UPF's consumeerden, consumeerden mensen die veel UPF's consumeerden meer calorieën (+22%), wat de hogere milieubelasting gedeeltelijk verklaarde. Na correctie voor het calorieverbruik verdween het verband met de uitstoot van broeikasgassen en het landgebruik, en werd het verband met het waterverbruik en de energievraag negatief. De verwerkings- en verpakkingsfasen droegen echter aanzienlijk bij aan de energievraag. De fasen na de landbouw hebben een grotere impact op het milieu van UPF-rijke voedingspatronen.

Het is onmiskenbaar dat productieprocessen en lange toeleveringsketens de ecologische voetafdruk van het dieet vergroten. Palmolie is een goed voorbeeld van hoe het wijdverbreide industriële gebruik van een specifiek ingrediënt een negatief effect kan hebben op het milieu: het blijft de meest geconsumeerde plantaardige olie ter wereld, hoewel het verantwoordelijk is voor de ontbossing van enkele van de meest biodiverse bossen ter wereld.

De consumptie van UPF's draagt ook aanzienlijk bij tot het verlies aan agrobiodiversiteit. Het geglobaliseerde voedingspatroon dat verband houdt met UPF's wordt gekenmerkt door een overvloed aan merkproducten die op industriële schaal worden gedistribueerd, ten koste van de teelt en consumptie van traditionele voedingsmiddelen, die voornamelijk bestaan uit verse en minimaal bewerkte voedingsmiddelen. UPF's gebruiken ingrediënten die worden gewonnen uit een klein aantal hoogproductieve plantensoorten (zoals maïs, tarwe, soja en oliehoudende zaden). Ze hebben de neiging om een homogenisering van landbouwlandschappen te bevorderen, ten koste van historische en meer diverse productiesystemen voor de teelt van granen, peulvruchten, fruit en groenten. Dierlijke ingrediënten die in veel UPF's worden gebruikt, zijn vaak afkomstig van dieren die in de bio-industrie worden gehouden en met dezelfde gewassen worden gevoerd.

Ten slotte is het afval dat wordt gegenereerd door oververpakte UPF's een andere negatieve externaliteit waarmee rekening moet worden gehouden. UPF's worden vaak verpakt in plastic materialen die bestaan uit een cocktail van chemicaliën en die schadelijke stoffen zoals ftalaten en bisfenolen kunnen afgeven, vooral wanneer ze worden verwarmd of langdurig worden bewaard: de schade die door dergelijke migratie wordt veroorzaakt, wordt sterk onderschat, waarbij duizenden chemicaliën uit plastic in levensmiddelen terechtkomen. Dit geeft aanleiding tot bezorgdheid over de cumulatieve gezondheidsrisico's op lange termijn als gevolg van de gecombineerde blootstelling van mensen aan zowel de chemische additieven in het voedsel zelf als de verontreinigende stoffen uit de verpakking. Plastic verpakkingen kunnen ook een dramatische impact hebben op de bodemgezondheid en het zeeleven. Papieren materialen die in contact komen met levensmiddelen, die vaak als groener en veiliger worden beschouwd, bevatten ook schadelijke stoffen zoals PFAS (per- en polyfluoralkylstoffen), die worden toegevoegd om ze vetbestendig te maken en die kunnen migreren naar UPF's, waardoor de potentiële gezondheidsrisico's nog groter worden.

Achter deze massaproductie staan multinationale industriële conglomeraten die er alle belang bij hebben dat de vraag naar ultra-berwerkte levensmiddelen onverminderd blijft.