Uitverkoop van de wetenschap
Het probleem
Wereldwijd staat de wetenschap onder druk: academische vrijheid wordt bedreigd en ook hier in Nederland voelen wetenschappers de toenemende repressie, zo laat een rapport van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen zien. Daarbij staan er grote bezuinigingen op stapel in het hoger onderwijs. Dat zal vooral ten koste gaan van onderzoek. Terwijl de wereld roept om innovatie, worstelen universiteiten en hogescholen met tekorten. Hoe meer de wetenschap onder druk komt te staan, hoe makkelijker de industrie kan toeslaan om wetenschap voor haar karretje te spannen.
Deze inmenging van de wetenschap door de industrie is echter niet van vandaag of gisteren. Uit onderzoeken die we in 2019 en 2020 hebben uitgevoerd bleek al hoe de suikerindustrie diëtisten wist te beïnvloeden door sponsoring en hoe commerciële nevenwerkzaamheden van bijzonder hoogleraren aan de Wageningen University & Research niet of onvolledig vermeld werden. Maar dit is het topje van de ijsberg.
Sinds de tabaksindustrie in de jaren vijftig een ‘handleiding’ heeft geschreven om via ‘wetenschap’ haar commerciële belangen te beschermen, kopiëren bedrijven enthousiast die werkwijze: eigen onderzoek financieren, verdraaien van resultaten, bonafide wetenschappers persoonlijk aanvallen, rechtszaken voeren om onderzoek onder de pet te houden en zo veel mogelijk twijfel zaaien over de wetenschappelijke consensus om vooral maar winst te kunnen blijven maken. Geen middel wordt geschuwd door grote voedselbedrijven om integere wetenschap te ondermijnen. Met grote gevolgen: deze tactieken gaan ten koste van onze gezondheid en het klimaat.
Wetenschap wordt gebruikt om beleid mee te onderbouwen, dus gemanipuleerde wetenschap kan maatregelen voor een gezonde voedselomgeving jaren op achterstand zetten. Daarom hebben we geen goedwerkende suikertaks, geen verplichte Nutri-Score en geen verplichte waarschuwingslabels op alcohol in Nederland en in Europa. Daarom is glyfosaat nog steeds toegestaan, net als de mogelijk kankerverwekkende zoetstof aspartaam. De industrie heeft een grote vinger in de pap van de wetenschap en heeft daar enorm veel geld voor over. Alles om haar lobby kracht bij te zetten voor woekerwinsten.
De stand van zaken
Naar aanleiding van onze onderzoeken over de suikerindustrie en belangenverstrengeling, hebben we in 2020 een manifest opgesteld om de uitverkoop van de wetenschap tegen te gaan. Dit leverde in korte tijd meer dan 10.000 handtekeningen op en werd actief gesteund door veel Nederlandse voedselwetenschappers. We zijn nu vijf jaar verder en wat is er bereikt?
De aandacht voor wetenschappelijke integriteit op universiteiten, hogescholen en onderzoeksinstituten is de laatste jaren toegenomen. De in 2018 vernieuwde Nederlandse Gedragscode Wetenschappelijke Integriteit, die is opgesteld door onafhankelijke wetenschappers, is geïmplementeerd in het hoger onderwijs en andere deelnemende instellingen, zoals TNO. Er wordt meer onderzoek naar wetenschappelijke integriteit in Nederland gedaan en er klinken regelmatig kritische geluiden vanuit de academische wereld over de bemoeienis van bedrijven in de voedselwetenschap. De principes van de wetenschappelijke integriteitscode staan voor veel wetenschappers hoog in het vaandel: eerlijkheid, zorgvuldigheid, transparantie, onafhankelijkheid en verantwoordelijkheid.
Maar aan de andere kant stapelen de problemen zich op. De verse voorbeelden van manipulatie van wetenschap door de voedselindustrie zijn er nog te over en het ziet er niet naar uit dat dit de komende tijd verminderd. In een studie uit 2020 werd al vastgesteld dat ruim 13% van het voedselonderzoek in gerenommeerde wetenschappelijke tijdschriften onder invloed van de industrie tot stand komt. De industrie voert nu ongeveer driekwart van de totale Research & Development uit, maar besteedt ook veel uit aan universiteiten en hogescholen, bijvoorbeeld via contractonderzoek en het topsectorenbeleid. Publieke financiering vanuit de overheid staat al jaren onder druk en ook nu dreigt er een flinke bezuiniging op onderzoek, waar vooral jonge onderzoekers de dupe van zullen worden. Hierdoor zullen wetenschappers meer dan ooit gedwongen worden op zoek te gaan naar externe financiering, zoals van de industrie.
Er komen met enige regelmaat wetenschappers in het nieuws die willens en wetens de belangen van de industrie behartigen en wetenschappelijke integriteit met voeten treden, maar de meeste onderzoekers worden toch vooral gedreven door wetenschappelijke interesse en nieuwsgierigheid. Toch schenden ook wetenschappers die gewoon graag hun werk doenmet enige regelmaat wetenschappelijke integriteitsregels. Circa de helft, zo kwam naar buiten via de National Survey on Research Integrity uit 2022.
Het is ons duidelijk geworden: de industrie zet nog even graag manipulatieve tactieken in voor de eigen winsten en veel wetenschappers zijn zich nog steeds te weinig bewust van de risico’s die er kleven aan het onderzoek doen voor of met bedrijven, terwijl een (onbewuste) vooringenomenheid toch op de loer ligt: resultaten zijn vaker wel dan niet in het voordeel van de sponsor en zelfs de kleinste geschenken beïnvloeden wetenschappers, zo toont onderzoek ons.
Tijd om vijf jaar na de aftrap van onze campagne dit thema weer bij de horens te vatten en zo veel mogelijk aspecten ervan te belichten. De borging van wetenschappelijke integriteit vraagt om meerdere structurele maatregelen. Daarom is het tijd om ons manifest weer onder de aandacht te brengn! Want wij willen onafhankelijke voedelwetenschap! Jij toch ook?
Wij hebben een inventarisatie gemaakt van de stand van zaken van integriteit in het voedselonderzoek.
Lees hier onze Verkenning Stop de uitverkoop van de wetenschap
In deze Verkenning belichten we de drie belangrijkste spelers die verantwoordelijk zijn voor het creëren van een cultuur van wetenschappelijke integriteit in de wetenschap. Een samenvatting van de Verkenning lees je op de website. Ga hieronder naar de pagina's Wetenschap, Industrie of Overheid om een overzicht te krijgen van de rol die zij spelen bij integriteitsschendingen in de voedselwetenschap.
